Chan al-Chalili - Nadżib Mahfuz

tłumaczenie: Jolanta Kozłowska

tytuł oryginału: Chan al-Chalili

wydawnictwo: Smak Słowa

data wydania: 13 kwietnia 2015

ISBN: 9788364846274

liczba stron: 274

Jest całe mnóstwo powodów, które sprawiają, że kocham czytać książki. Jednym z nich jest możliwość odwiedzenia miejsc, których w ciągu życia najpewniej nigdy nie będę miała okazji zobaczyć (choć podobno nigdy nie powinno mówić się „nigdy”). Wymyślona przez pisarza fabuła to istny wehikuł, którym można zmienić miejsce pobytu bez ruszania się z fotela – coś pięknego! I tak tym razem za sprawą egipskiego laureata literackiej Nagrody Nobla Nadżiba Mahfuza i jego książki Chan al-Chalili trafiłam do Afryki i jednej z kairskich dzielnic.

W 1941 roku do Chan al-Chalili (tak właśnie nazywa się wspomniana przeze mnie dzielnica) przybywa wraz z rodziną Ahmed Akif – prawie 40-letni urzędnik, który w trosce o życie swoje oraz najbliższych był zmuszony uciekać przed wojenną zawieruchą. Jako że Chan al-Chalili jest dzielnicą zamieszkałą przez bogobojnych mieszkańców i co rusz można w niej natknąć się na meczet, panuje tu ogólne przeświadczenie, że Niemcy nie będą bombardować tego miejsca z uwagi na jego mocno religijny charakter. I faktycznie, jest tu nieco spokojniej oraz bezpieczniej. Nie znaczy to jednak, że Ahmed wiedzie sielskie życie nienaznaczone troskami. Początkowo ciężko mu oswoić się z nowym terenem, nierzadko bierze w nim górę żal i tęsknota za poprzednim miejscem zamieszkania. Sytuacja zmienia się, gdy Ahmed zakochuje się w pięknej sąsiadce. Czy miłość to gwarancja szczęścia? Szybko przychodzi mu się przekonać, że tak nie jest, zwłaszcza że życie szykuje mu też inne, niekoniecznie pozytywne niespodzianki.

Jak każda powieść tak i ta ma w sobie konkretną historię bohatera, którą przekazuje nam autor – lecz to nie ona jest w tym przypadku najważniejsza. Zazwyczaj to miejsce akcji, jej czas i inne aspekty (np. obyczajowo-społeczne) są tłem dla historii opowiadanych przez pisarzy. Tu w zasadzie jest odwrotnie: fabuła jest jedynie dodatkiem do misternie utkanej całości. Mahfuz to mistrz w dziedzinie drobiazgowego opisu, począwszy od zarysu miejsca akcji (gdzie każda uliczka zostaje dokładnie nakreślona wraz z numerami domów, gwarem na niej panującym czy wyczuwalnym zapachem z pobliskiego straganu), czasu (działania wojenne, choć słabo obecne, w dzielnicy nadal są dobrze wyczuwalne), cech charakteru i wyglądu bohaterów (można ich sobie wyobrazić tak dobrze, jakby stali obok nas) czy kultury. Rzadko spotyka się pisarzy tak szczegółowych i tak wyśmienicie rozeznanych w tle geograficznym, które należy do ich powieści. Nadżib Mahfuz jest według mnie niekwestionowanym autorytetem w tej dziedzinie.

Oprócz niebywałego talentu literackiego autora w książce poruszył mnie także wątek kulturowy – mimo że przedstawia obraz z czasów drugiej wojny światowej, to wydaje się nadal mocno aktualny. Różnice kulturowe chyba zawsze porażały i będą to robić (wszak to naturalna kolej rzeczy), jednak sposób, w jaki przekazuje je pisarz za pośrednictwem swoich bohaterów, wywołuje naprawdę silne wrażenie i dostarcza tematów do przemyśleń. Tylko spójrzcie na ten cytat:

Kobieta z natury jest ciastem, które można uformować, jak się chce. Wiedz, że jest to zwierzę pozbawione rozumu i wiary, więc udoskonalaj je dwoma sposobami: polityką, czyli sposobem, i kijem[1].

Reasumując: czy to lektura godna waszej uwagi? Tak, jak najbardziej, szczególnie dla tych, którzy cenią sobie literackie podróże w dalekie i mocno różniące się kulturowo od naszych rejony. Dla tych, którzy cenią mnogość detali, drobiazgowe opisy i tytuły znacznie ambitniejsze od tych rodem z natłoku literatury rozrywkowej.

Ocena: 5/6

---

[1] N. Mahfuz, Chan al-Chalili, Smak Słowa, Sopot 2015, s. 54.

Za możliwość przeczytania książki dziękuję wydawnictwu Smak Słowa.